Celem projektu jest opublikowanie w otwartym dostępie materiałów archeologicznych i antropologicznych pochodzących z badań na cmentarzysku w miejscowości Suraż, woj. podlaskie, stan. 2.
Pierwsze prace wykopaliskowe miały tam miejsce w latach 1970 i 1971 i były kierowane przez Krystynę Bieńkowską z ówczesnego Muzeum Okręgowego w Białymstoku. Efekty tych działań zostały pokrótce omówione w Roczniku Białostockim i Podlaskich Zeszytach Archeologicznych. Kolejne badania, pod kierunkiem Dariusza Krasnodębskiego z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN,
przeprowadzono w latach 2002 i 2018. Ze względu na ratowniczy i interwencyjny charakter prac wykopaliskowych, odbywających się w związku z budową sieci wodociągowej i przebudową rynku miejskiego, nie było wcześniejszej możliwości ich podsumowania i opublikowania. Udało się to uczynić dopiero w ostatnich latach, a dodatkowo wzbogacić o analizy specjalistyczne (m.in. DNA) wykonywane przy okazji dwóch projektów badawczych – Początki chrześcijaństwa na pograniczu mazowiecko-ruskim (finansowanego przez Narodowy Program Rozwoju Humanistyki) oraz Populus Masoviae Medi Aevi i zagadka stulecia: kogo
chowano w grobach z obstawami kamiennymi na Mazowszu średniowiecznym (finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki).
Stanowisko należy do przygrodowych cmentarzysk szkieletowych płaskich z rzędowym układem pochówków jamowych, ułożonych po osi wschód-zachód, z głowami zmarłych skierowanymi na zachód. Cechy te, a także ograniczenie darów grobowych głównie do biżuterii kobiecej, są uznawane za wyznaczniki nekropoli przykościelnych. Wskazują one na ugruntowany obrządek chrześcijański, przy tylko nielicznych reminiscencjach pogańskich, takich jak wyposażanie niektórych zmarłych w amulety z zawieszek dzwoneczkowatych lub zębów zwierzęcych. Poświadczeniem grzebania chrześcijan jest niewątpliwie wyrycie znaku
krzyża na jednej z kamiennych płyt nagrobnych znalezionych na terenie nekropoli. Suraż byłby zatem jednym z nielicznych cmentarzysk w tym regionie, którego chrześcijański charakter nie ulega wątpliwości, co wyróżnia je spośród dwunasto- i trzynastowiecznych stanowisk funeralnych z dorzeczy górnej Narwi i środkowego Bugu. Wyjątkowość jego związana jest również z położeniem na pograniczu kulturowym, gdzie ścierały się wpływu zachodnio- i wschodniosłowiańskie. Częste zmiany przynależności państwowej wynikały z roli, jaką odgrywał gród suraski pomiędzy XI a XIV wiekiem. Jego powstanie wiąże się
zapewne z ekspansją terytorialną państwa Bolesława Chrobrego, kiedy wybudowany został pierwszy gród.
Nekropola datowana jest na okres pomiędzy pierwszą połową XII w. a przełomem XIV i XV w., przy czym główna jej część funkcjonowała pomiędzy połową XII w. a końcem XIII w. Nie można jednak wykluczyć jej użytkowania już w 1. połowie XII
stulecia lub może nawet wcześniej i jej początków przy mazowieckim grodzie Bolesława Chrobrego, jak również chowania tu zmarłych (na zasadzie dokładania pojedynczych pochówków) jeszcze w początkach XV w. W trakcie prac wykopaliskowych odkryto 63 groby, zawierające szczątki 65 osobników. Odnotowano też kilkadziesiąt skupisk przemieszanych kości, pochodzących ze zniszczonych pochówków, co może wskazywać na użytkowanie jeszcze przed najlepiej czytelną w materiale archeologicznym fazą XII-XIII wieczną. Korespondowałoby to z chronologią najstarszego okresu istnienia suraskiego grodu, który datowany jest na okres od około połowy XI w.
Planowana monografia będzie prezentowała bogaty zespół źródeł archeologicznych datowanych głównie na XII i XIII wiek. Będzie ona wyjątkowa na tle publikacji stanowisk sepulkralnych z terenu wschodniego Mazowsza mazowiecko-ruskiego pogranicza. Jak dotąd w druku ukazały się bowiem jedynie tomy poświęcone nekropolom w Święcku-Strumianach (D. Jaskanis, Święck.
Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy na północno-wschodnim Mazowszu, Warszawa 2008) i Czarnej Wielkiej (A. Bieńkowska, M. Dzik, K. Piasecka, Średniowieczne cmentarzysko w Czarnej Wielkiej, t. I i II, Białystok 2013, 2014), zaś pozostałe cmentarzyska zostały opublikowane w sposób skrótowy. Oprócz standardowego opracowania archeologicznego w publikacji znajdą się także wyniki kilkunastu analiz DNA kości ludzkich, wyniki datowań radiowęglowych oraz szczegółowe opracowania antropologiczne przygotowane przez prof. J. Gładykowską-Rzeczycką.
Link do artykułu
Krystyny Bieńkowskiej, Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Surażu, woj. podlaskie „Podlaskie Zeszyty Archeologiczne”, 1, 2005, s. 121-166
Partnerami Fundacji w realizacji niniejszego projektu są:
Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk,
Muzeum Podlaskie w Białymstoku
Głównym realizatorem projektu jest:
mgr Dariusz Krasnodębski,
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z „Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego”
Finansowanie projektu:
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego,
Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk,
Muzeum Podlaskie w Białymstoku.
