Dolina Śmierci to nazwa niepozornej łąki, lasów i pól na obrzeżach Chojnic w województwie pomorskim. Znajduje się ona na trasie niedzielnych spacerów chojniczan. Niemniej jednak to miejsce było kontekstem tragicznych wydarzeń w czasie II wojny światowej. Od końca września 1939 roku aż do początku stycznia 1940 roku Niemcy rozstrzelali na okolicznych polach, łąkach, lasach jak się szacuje, ok. 500 mieszkańców Chojnic i okolic. Byli wśród nich pacjenci chojnickiego szpitala psychiatrycznego oraz lokalna inteligencja. W styczniu 1945 roku kolejne setki Polaków zostało zamordowanych w Dolinie Śmierci. Szacuje się, że nawet 1,5 tysiąca ludzi mogło stracić życie w niesławnej Dolinie Śmierci. Już na przełomie 1945 i 1946 roku odbyły się tu prace ekshumacyjne, w trakcie których odkryto szczątki pierwotnie wrzucone w polskie okopy przyszykowane na wypadek wojny. Nieco ponad dekadę później odsłonięto pomnik upamiętniający ofiary nazistowskiej zbrodni. Od wielu już lat 1 września każdego roku w Dolinie Śmierci odbywa się uroczysta msza rozpoczynająca rok szkolny upamiętniająca wydarzenia z 1939/1940 i 1945 roku, które miały miejsce na obrzeżach miasta.
Od czasu ekshumacji, powstało kilka historycznych opracowań dotyczących problematyki chojnickiej Doliny Śmierci. Podają one jednak różne dane odnoszące się do liczby ofiar, jak i miejsc ich spoczynku. Nie wiadomo jak dokładnie biegły umocnienia polowe na terenie późniejszej Doliny Śmierci. Nie ustalono, które okopy zostały wykorzystane jako groby masowe przez Niemców. Nie jest pewna kwestia, z których z nich wydobywano szczątki po wojnie. W końcu, brakuje wiedzy dotyczącej lokalizacji przestrzeni, w której Niemcy w 1945 roku tuszowali ślady zbrodni poprzez palenie zwłok. Problemy te mogą zostać zbadane przy wykorzystaniu metod archeologicznych; zarówno nieinwazyjnych (analiza historycznych zdjęć lotniczych oraz współczesnych zobrazowań satelitarnych, lotnicze skanowanie laserowe, badania geofizyczne) jak i inwazyjnych (wykopaliskowe badania sondażowe).
Pierwszym celem projektu jest rozpoznanie ilości i stanu zachowania materialnych śladów po wydarzeniach z przełomu 1939/1940 oraz 1945 roku w lokalnym krajobrazie Doliny Śmierci. Kwestia odkrycia i dokładnej lokalizacji śladów niemieckich zbrodni jest ważna, gdyż wśród lokalnej społeczności (ale i w materiałach konserwatorskich) pokutuje przekonanie, że Dolina Śmierci obejmuje jedynie łąkę, na której znajduje się krzyż oraz tablica upamiętniająca tragiczne wydarzenia z czasów II wojny światowej. Jednak rozstrzeliwania i palenie zwłok, jak wynika ze wspomnień mieszkańców Chojnic, nie odbywały się w tym miejscu, ale w pobliskich lasach i na polach. Dlatego też nas interesować będzie nie tylko Dolina Śmierci ale i jej okolica, gdzie najprawdopodobniej miały miejsce rozstrzeliwania.
W ramach projektu są dla nas ważne nie tylko pozostałości archeologiczne, ale również stosunek miejscowej ludności (mieszkańców Chojnic i okolic) do przeszłości i tragicznych wydarzeń z okresu II wojny światowej związanych z rozstrzeleniami obywateli Polski w miejscu zwanym od tych zajść Doliną Śmierci. Chcemy poznać stan ich wiedzy na ten temat, przekonania osobiste o ówczesnych wydarzeniach, wyobrażenia na ich temat oraz postawy związane z zamieszkiwaniem w bezpośredniej bliskości tych zdarzeń. Celem jest analiza podstawowych kategorii pojęciowych, związanych z tymi faktami historycznymi, przechowywanych w zbiorowej pamięci chojniczan. Planujemy poznać formy zaangażowania lokalnej społeczności w upamiętnianie tych wydarzeń oraz ich ofiar. Zależy nam na poznaniu stosunku mieszkańców do przestrzeni, w jakiej żyją a zwłaszcza do miejsca zwanego Doliną Śmierci (co o nim sądzą, jak je definiują, jak o nim mówią między sobą, czy występują zbiorowe przekonania związane z tym miejscem, czy jest ono utrwalone w lokalnej twórczości: artystycznej i folklorystycznej). Zależy nam także na poznaniu stosunku miejscowej ludności do regionalnej przeszłości historycznej z uwzględnieniem zmiennych demograficznych takich jak: wiek, płeć, wykształcenie, miejsce urodzenia/ pochodzenia.
Pytania badawcze, na które chcemy odpowiedzieć dzięki etnograficznym badaniom terenowym to: jakie są materialne i symboliczne formy relacji z przeszłością oraz nadawane im znaczenia; jakie treści i kategorie składają się na świadomość historyczna; czy posiadana przez ludzi wiedza odpowiada obecnemu stanowi badań na ten temat; jaki jest stosunek miejscowej ludności do miejsc martyrologii upamiętniających tamte wydarzenia; jakie jest ich zaangażowanie osobiste w coroczne uroczystości upamiętniające poległych oraz czym motywowane jest ich uczestnictwo w nich lub dystansowanie się.
Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, uzyskanych z dopłat ustanowionych w grach objętych monopolem państwa, zgodnie z art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych. Projekt dofinansowano ze środków Instytutu Pamięci Narodowej i Gminy Chojnice.
