„W owym czasie [druga połowa lat 50. XIX wieku – red.] nastała w Dzikowie szkółka elementarna. (…). Po roku czy dwóch istnienia tej szkółki – a miałem wtedy rok 12-ty – gdy przyszła jesień, i bydło przestało chodzić na pastwisko, prosiłem usilnie w domu, żeby mię posłali na naukę (…). Po długich namysłach posłali mię i chodziłem na nauki przez zimę. Przez ten czas poznałem abecadło i nauczyłem się składać litery czyli »ślabizować« (…) do nauki zaś służyły małe książeczki, zwane groszówkami. (…). Zaczynała się [nauka] w jesieni, gdy bydło przestało chodzić na pastwisko, a kończyła się wiosną, skoro bydło `zaczęli wyganiać i dzieci zaczęły pasać”

(Słomka 1929: 9-10).

Przedostatni rozdział Albumu ukazuje dziecko wiejskie wśród kolegów i koleżanek. Najczęstszym miejscem rówieśniczych spotkań było gromadzkie pastwisko, drugim z kolei – szkoła. To właśnie ona oraz dzieci, uwiecznione w różnych sytuacjach ukazujących szkolne życie, są pierwszym z tematów tego rozdziału. Przytoczony na wstępie cytat, a także informacje z listów darczyńców odsłaniają jednak nieoczywistość obowiązku szkolnego. Sytuacja ta ulegała systematycznej poprawie; im bliżej czasów nam współczesnych, tym pełniej był on realizowany. Prezentowane zdjęcia dokumentują różnorodną kondycję wiejskich szkół. Nade wszystko jednak ukazują rzeczywistość, w jakiej funkcjonowały dzieci, i rodziny, z których się wywodziły. Niekiedy stają się przygnębiającym w swojej wymowie świadectwem permanentnego niedostatku. W drugiej części rozdziału, dotyczącej zabawy, przeważają ujęcia prezentujące jej grupowy charakter i spontaniczność. Mimo to warto pamiętać, że typowych codziennych rozrywek wiejskich dzieci wśród nich nie ujrzymy.

Rozdział liczy 37 zdjęć prezentowanych w dwóch grupach:

– szkoła, krótki czas beztroski, 18 zdjęć;

– czas wolny i zabawa, 19 zdjęć.

Szkoła, krótki czas
beztroski

Czas wolny i zabawa