„Od szóstego roku życia zacząłem pasać na pastwisku: trzodę, krowy i konie. Wówczas było to w zwyczaju, że z każdego domu musiał być pastuch, chłopak lub dziewczyna. Jeśli ktoś niemiał własnego dziecka, zdolnego do pasania, trzymał służącego –pastucha. Żadnego dziecka wsiowego pasanie nie minęło, każde musiało to przeterminować”
(Słomka 1929: 7)
Kolejny, obszerny rozdział, który prezentujemy w tym Albumie, zawiera zdjęcia prezentujące dziecko przy pracach rolnych, a więc w zwykły, codzienny dzień. W wielu zobrazowanych sytuacjach dzieci nie wykonują samodzielnie czynności gospodarskich lub rolnych, lecz towarzyszą osobom dorosłym: swoim rodzicom, krewnym i sąsiadom, w zajęciach uwiecznionych na fotografiach. Najciekawszym przykładem takiej sytuacji jest zdjęcie 230-14, ukazujące odpoczywających i posilających się żniwiarzy, których uwaga koncentruje się na niemowlęciu, czyli biernym uczestniku żniw. Wiele fotografii pokazuje pracę dzieci i młodzieży przy żniwach, młócce, czy sadzeniu i kopaniu ziemniaków. Zdjęcia dokumentują także obecność dzieci w czasie sąsiedzkiej współpracy, organizującej zasady życia społecznego wsi tamtych czasów (Zawistowicz-Adamska 1948; 1950/51). Spoczywający na dzieciach obowiązek opieki i pasienia zwierząt przyczynił się zapewne do częstego fotografowania ich w towarzystwie czworonożnych podopiecznych. Tego rodzaju ujęcia stanowią znaczny zbiór wśród zdjęć prezentowanych w tym rozdziale. Najmniej liczną grupę stanowią fotografie, które przedstawiają udział najmłodszych członków społeczności w stowarzyszeniach i organizacjach, których celem był rozwój kulturalny, społeczny i fizyczny dzieci oraz młodzieży wiejskiej. Ich działalność na terenie wsi otwierała nowe perspektywy, a także sprzyjała kształtowaniu się lokalnej elity i inteligencji chłopskiej.
Rozdział ten liczy 58 zdjęć prezentowanych w trzech grupach:
– wychowanie do pracy i poprzez pracę, 34 zdjęcia;
– w relacji z przyrodą i zwierzętami, 13 zdjęć;
– sprawy publiczne, stowarzyszenia wiejskie, 11 zdjęć.
Wychowanie do pracy i poprzez pracę
Rok i miejsce wykonania: 05.09.1942 r., Kamianki Lackie, gm. Przesmyki, pow. siedlecki, woj. mazowieckie.
Fotografia przedstawia ładowanie wykopanych ziemniaków na wóz. Na wozie stoi dwóch chłopców. Jeden trzyma lejce, drugi (młodszy) stoi z tyłu wozu, do którego zaprzęgnięto konia. Zwierzę trzyma za uprząż młoda kobieta. Dwie inne, śmiejąc się do fotografującego, starają się załadować na wóz duży worek ziemniaków. Na odwrocie zdjęcia napis: „Koleżanki Guckie. V.IX.1942 Na pamiątkę tak miło schodzoncy pracy trzy siostry i bracia Regina Nacia Halina Stachu i Maniek” (pisownia oryginalna).
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Franciszka Hanna Głuchowska z Kamianki Lackiej, pow. siedlecki, woj. mazowieckie.
Nr kat. 9-3
Rok i miejsce wykonania: 1940 r., Puszcza Mariańska, gm. Puszcza Mariańska, pow. żyrardowski, woj. mazowieckie.
Fotografia przedstawia kobietę niosącą wiadro z wodą oraz dziecko bawiące się przy studni. W tle widać rozległy, zadrzewiony teren z ławką oraz chodzącą gęś, a w oddali kury. Na odwrocie zdjęcia napis: „››Zaopatrzenie‹‹ w wodę. Zdjęcie wykonane w 1940 r. /Wodę ze studni gminnej dźwiga żona sekretarz gminy/. Wykonane przez foto-amatora W. Szpruta we wsi Puszcza Mariańska, b, gm. Korabiewice, pow. skierniewickim” (pisownia oryginalna).
Autor zdjęcia: W. Szprut.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłał: Władysław Szczęśniak z Łodzi.
Nr kat. 20-6
Rok i miejsce wykonania: 1944 r., wieś w byłej gm. Grzymkowice (współcześnie Grzymkowice wchodzą w skład gm. Biała Rawska, pow. rawski, woj. łódzkie).
Fotografia przedstawia pracę przy ładowaniu na wóz zboża związanego w snopki. Wykonuje ją dwóch mężczyzn – starszy stoi na wozie i układa na nim snopki, młodszy podaje mu zboże z ziemi. Przed wozem stoją dwie uśmiechnięte dziewczynki, jedna z nich trzyma konia za lejce. Nieco przed dziewczynkami stoi starsza kobieta. Z informacji darczyńcy wynika, że jest to rodzina wielopokoleniowa. Na odwrocie zdjęcia napis: „Pomaga babci Reszkowej w zwózce żyta do stodoły, w żniwa 1944 roku /powozi koniem, trzymając go za lejce/ wnuczka Urszulka Szczęśniakówna, obecnie magister matematyki, zamieszkała w Warszawie. Na przodzie stoi babcia, która zmarła dożywszy sędziwego wieku /miała 91 lat/. Zdjęcie wykonał foto-amator /nazwisko nieznane/ we wsi i b. gminie Grzymkowice, powiatu skierniewickiego” (pisownia oryginalna).
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłał: Władysław Szczęśniak z Łodzi.
Nr kat. 20-8
Rok i miejsce wykonania: 1943 r., Rumienica, gm. Lubawa, pow. iławski, woj. warmińsko-mazurskie.
Fotografia przedstawia około ośmioletniego chłopca stojącego w polu. Ubrany jest w przydługą marynarkę, ciemne spodnie do kolan, długie skarpety, kończące się powyżej kolan, i kaszkiet na głowie. Uśmiecha się do fotografa. Chłopiec w obu drobnych dłoniach trzyma drąg, wsparty na ramieniu. W tle widać pasące się na łące łaciate, biało-czarne krowy. Za łąką rozpoczyna się las. Według nadawczyni zdjęcia przedstawia ono brata jej matki, pracującego przy rozrzucaniu obornika, zatem trzymany drąg to zapewne łopata, a ciemniejszy wzgórek widoczny u stóp chłopca jest prawdopodobnie obornikiem.
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Agnieszka Limańska z Rybna, pow. działdowski, woj. warmińsko-mazurskie.
Nr kat. 117-14
Rok i miejsce wykonania: 08.08.1943 r., brak danych.
Fotografia przedstawia dwie dziewczynki na polu. Jedna z nich siedzi na wozie ze słomą (?) i z uśmiechem patrzy na koleżankę, która stoi naprzeciw niej i spogląda w kierunku fotografującego. Obie dziewczynki są w podobnym wieku; ta, która siedzi na wozie, jest drobniejsza, starannie ubrana i obuta, druga zaś ma na sobie zwykłe, codzienne ubranie, bez butów. W tle po stronie prawej słabo widoczny rząd snopków zboża, ustawionych w kopki. Na odwrocie zdjęcia napis: „Na pamiątkę Apoloni Tomaszewskiej (imię nieczytelne) Las 8 sierpnia 1943 r”. Przy imieniu Apoloni Tomaszewskiej dopisane innym pismem: „córka Michała zamieszkała w Wielączy k/Zamościa” (pisownia obu fragmentów oryginalna).
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłał/nadesłała: brak danych.
Nr kat. 22-20
Rok i miejsce wykonania: 1934 r., Łętownia, gm. Jordanów, pow. suski, woj. małopolskie.
Fotografia przedstawia kilkunastu mężczyzn przy pracy. Stoją wokół urządzenia do robienia odwiertów, trzymając w dłoniach różne, trudne do rozpoznania przedmiotu. Wśród nich są chłopcy – trzech młodszych oraz jeden starszy. W tle widać wiejskie domy, a po prawej stronie – duży budynek gospodarczy. Z napisu na odwrocie wynika, że jest to „cegielnia”, należąca do rolnika we wsi Łętownia k. Jordanowa.
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłał: Emil Biela z Myślenic, pow. myślenicki, woj. małopolskie.
Nr kat. 33-1
Rok i miejsce wykonania: 1937 r., brak danych.
Fotografia przedstawia grupę dorosłych ludzi oraz dwóch chłopców, stojących na wozie drabiniastym, w czasie młócenia zboża przy użyciu maszyny parowej. Od maszyny parowej prowadzi pas transmisyjny w kierunku podestu, na którym ludzie rozkładają zboże do młócenia. Na zdjęciu uwidocznione zostały stogi zboża, beczki, wozy, konie i ludzie przy pracy. Według nadawcy zboże do młócenia było dostarczane wozami prosto z pola. Snopy następnie zrzucano z wozu do młocarni, która napędzana była tak zwaną lokomobilą parową. Obok stały beczki z zimną wodą, do schładzania urządzenia.
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłał: Sławomir Picher z Białej, pow. kaliski, woj. wielkopolskie.
Nr kat. 48-14
Rok i miejsce wykonania: 1940 r., prawdopodobnie Rozmierka, gm. Strzelce Opolskie, pow. strzelecki, woj. opolskie.
Fotografia przedstawia kobietę, przy której stoi mały chłopiec, a nieco przed nimi widoczny jest młody mężczyzna z wypełnionym workiem, zarzuconym na prawe ramie. Na głowie mężczyzny dorysowano znak krzyża. Wszystkie osoby są w zwykłych, codziennych ubraniach, bez butów. Zdjęcie wykonano na tle elektrycznej młocarni, o którą oparta jest drabina, a obok stoi krzesło. Przy młocarni widoczne są zawieszone worki na ziarno. Na ziemi leży pas transmisyjny. W liście nadesłanym wraz ze zdjęciem, jego nadawczyni pisze: „Przedstawia omłoty w domu mojej rodziny Gvinert. Starszy poległ na wojnie, zaś najmłodszy to mój ojciec (…)”.
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Anna Gvinert z Rozmierki, pow. strzelecki, woj. opolskie.
Nr kat. 50-5
Rok i miejsce wykonania: 1942 r., Zawada, gm. Tomaszów Mazowiecki, pow. tomaszowski, woj. łódzkie.
Fotografia przedstawia dziewczynkę w białym fartuchu na podwórzu gospodarstwa, po którym chodzą kury i gęsi. W tle widać drewniane zabudowania.
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłał: Sławomir Ruta z Zawady, pow. tomaszowski, woj. łódzkie.
Nr kat. 76-10
Rok i miejsce wykonania: lato 1939 r., Korwie, gm. Mejszagoła, okręg wileński, rejon wileński (obecnie Litwa).
Fotografia przedstawia czterech mężczyzn, kobietę i dwoje dzieci na tle dużego stogu siana. Osoby te stoją, siedzą lub opierają się o belki stabilizujące stóg. Mały chłopiec siedzi pomiędzy dwoma mężczyznami, a starsza dziewczynka stoi obok jednego z nich. Według informacji dołączonej do zdjęcia przedstawia ono ojca nadawcy w czasie pomocy sąsiadom przy pokrywaniu stodoły.
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłał/nadesłała: brak danych.
Nr kat. 59-6
Rok i miejsce wykonania: czerwiec 1948 r., Mąkoszyce, gm. Lubsza, pow. brzeski, woj. opolskie.
Fotografia przedstawia czteroosobową rodzinę podczas sianokosów. Mężczyzna w kapeluszu siedzi na urządzeniu rolniczym zaprzężonym w dwa konie. Z przodu kobieta oparta o grabie. Mała dziewczynka stoi tuż przy niej, podparta rączką pod bok. Z lewej strony zdjęcia młoda dziewczyna trzyma trzeciego konia. Kobiety są bez nakryć głowy, najmłodsza dziewczynka ma kokardę we włosach. Według nadawczyni zdjęcia pochodzi ono z czerwca 1948 roku i przedstawia małżeństwo z dwiema córkami.
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Alina Woźniak z Kurowa, pow. strzeliński, woj. dolnośląskie.
Nr kat. 74-8
Rok i miejsce wykonania: 12.05.1928 r., Dębnica, gm. Przygodzice, pow. ostrowski, woj. wielkopolskie.
Fotografia przedstawia liczną grupę ludzi stojących na polu i pozujących do zdjęcia. Wśród nich, w pierwszych rzędach, widoczni są starsi chłopcy. W tle widać las i zaprzęg konny. Niektóre osoby trzymają w rękach narzędzia – łopaty. Na odwrocie zdjęcia napis: „Pracownicy sadzenia lasów księcia Radziwiłła Dębnica Pow. Ostrów Wlkp. 1928” (pisownia oryginalna).
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Helena Morcinek z Lublina, woj. lubelskie.
Nr kat. 83-12
Rok i miejsce wykonania: 1924 r., Odrzykoń, gm. Wojaszówka, pow. krośnieński, woj. podkarpackie.
Fotografia przedstawia grupę ludzi w różnym wieku, w tym dzieci, przy dużej, ręcznej młocarni, obok której leży zżęte zboże. Najstarszy z mężczyzn trzyma grabie na sztorc. Obok niego stoi chłopiec w wieku około trzech lat. Wszyscy ubrani są w zwykłe codzienne stroje. Kobiety na głowach mają jasne chustki zawiązane z tyłu. Zdjęcie wykonano na tle ściany szczytowej domu, zbudowanego w konstrukcji zrębowej. Z lewej strony zdjęcia widać podwórko, wóz drabiniasty, drewniane zabudowania gospodarcze i sad. Według nadawcy zdjęcia była to pierwsza młocarnia ręczna w Odrzykoniu.
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłał Jan Guzek z Sycowej Huty, pow. kościerski, woj. pomorskie.
Nr kat. 90-20
Rok i miejsce wykonania: ok. 1930 r., jezioro Byszewskie, Byszewo, gm. Koronowo, pow. bydgoski, woj. kujawsko-pomorskie.
Fotografia przedstawia grupę ludzi stojących w łodzi na jeziorze. Z lewej strony widać mężczyznę w białej koszuli z podwiniętymi rękawami, w kamizelce i kapeluszu. W jednej ręce trzyma sieć, od drugiej strony podtrzymywaną przez młodą kobietę. Prócz nich w łodzi stoją trzy inne kobiety, odświętnie ubrane, sześcioro małych dzieci oraz mężczyzna w garniturze i kapeluszu, trzymający siatkę na ryby. W tle widać jezioro otoczone przez las. Według nadawcy zdjęcia przedstawia ono rodzinę rybacką przy pracy. Po lewej stronie fotografii stoi dziadek nadawcy, będący mistrzem rybackim, Bogusław Płotka (nomen omen). Zdjęcie zostało wykonane przez Leona Lemańskiego, wuja właściciela fotografii, nad jeziorem Byszewskim koło Koronowa.
Autor zdjęcia: Leon Lemański.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych rodziny Płotka i Lemańskich.
Nr kat. 107-1
Rok i miejsce wykonania: jesień 1944 r., Kuchary, gm. Gołuchów, pow. pleszewski, woj. wielkopolskie.
Fotografia przedstawia drogę wśród pól skoszonego zboża, którą idzie młoda kobieta w chuście na głowie i jasnym fartuchu. W ręce trzyma duży kosz, którego przytrzymuje się idąca obok niej kilkuletnia dziewczynka w kapeluszu. Po lewej stronie, przy drodze stoi druga kobieta, także w chuście na głowie i w jasnym, przybrudzonym fartuchu. W oddali widać zabudowania wiejskie. Według nadawczyni zdjęcia przedstawia ono ją, jako dziecko, idącą z ciotkami zbierać ziemniaki.
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Irena Kordan z Ostrowa Wielkopolskiego, pow. ostrowski, woj. wielkopolskie.
Nr kat. 113-4
Rok i miejsce wykonania: lato 1943 r., Jaworze, gm. Jaworze, pow. bielski, woj. śląskie.
Fotografia przedstawia wielopokoleniową rodzinę stojącą pomiędzy kopami siana z łaciatą krową, która w pysku trzyma siano. Rodzina składa się z dwóch starszych i trzech młodszych kobiet, młodego mężczyzny oraz około pięcioletniego dziecka. Krowę na łańcuchu trzyma młoda kobieta w białej bluzce i ciemnej spódnicy (z lewej strony zdjęcia). Obok niej stoi dziecko w kapelusiku, kubraczku z długimi rękawami, spodniach sięgających kolan i w skarpetkach oraz butach. Przy dziecku stoi mężczyzna w białej koszuli i ciemnych spodniach podtrzymywanych szelkami. Na prawo od tej grupy znajduje się najstarsza kobieta w chustce zawiązanej pod brodą i sukni w kratę, na którą ma założony jednolity fartuch. Dalej widać kolejne dwie kobiety. Z prawej strony kadru widoczna jest jeszcze jedna młoda kobieta, w białej bluzce i ciemnej spódnicy. Zdjęcie zrobiono w słoneczny, letni dzień. Na odwrocie zdjęcia napis: „Rok 1943 – lato. Na pastwisku, na pierwszym planie krowa mojej babci, która w rok później została zastrzelona w czasie wojny przez wojsko i zjedzona”.
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Lucyna Gruca z Jaworza Górnego, pow. bielski, woj. śląskie.
Nr kat. 138-6
Rok i miejsce wykonania: 1947 r., Radnica, gm. Krosno Odrzańskie, pow. krośnieński, woj. lubuskie.
Fotografia przedstawia kilkuletniego chłopca towarzyszącego kobiecie, która doi krowę. Chłopiec, odwrócony tyłem do kobiety, obserwuje krowę. Ubrany jest w białą koszulkę i krótkie, ciemne spodenki. W tle widać inne zwierzęta i zabudowania gospodarcze. Według nadawcy zdjęcia przedstawia ono matkę z synkiem w czasie dojenia krów.
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłał: Grzegorz Mancewicz z Katrynki, pow. białostocki, woj. podlaskie.
Nr kat. 139-9
Rok i miejsce wykonania: 1933-34 r., Markowa, gm. Markowa, pow. łańcucki, woj. podkarpackie.
Fotografia przedstawia dużą grupę ludzi wraz z dziećmi, którzy stoją w półkolu na wiejskiej drodze. Po prawej stronie drogi widoczny jest koń, zaprzężony do wozu z drewnianymi kołami. Większość mężczyzn w codziennych ubraniach, kilku w bardziej odświętnych, większość nosi kaszkiety, a jedynie dwóch ma na głowach kapelusze. Kobiety są w sukniach – starsze w ciemniejszych (i w chustkach na głowach, zawiązanych pod brodami), młodsze w jaśniejszych strojach, bez nakryć głowy. W tle bujna zieleń i zabudowa wiejska. Na odwrocie zdjęcia napis: „R. 1933-34 Budowa drogi we wsi Markowa (dawniej w pow. przeworskim woj. rzeszowskim) obecnie woj. przemyskie” (pisownia oryginalna).
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Ewa Babuchowska z Katowic, woj. śląskie.
Nr kat. 140-2
Rok i miejsce wykonania: brak danych, Irządze, gm. Irządze, pow. zawierciański, woj. śląskie.
Fotografia przedstawia grupę ludzi na polu podczas żniw. Dwóch mężczyzn stoi przy nieskoszonym zbożu, z kosami w rękach. Jeden z nich ostrzy kosę, która ma specjalny obłąk zapobiegający rozsypywaniu się koszonego zboża. Drugi spogląda na fotografa. Młoda kobieta z prawej strony zdjęcia idzie polem. Jest ubrana w strój odpowiedni do żniw – koszulę z długim rękawem, spódnicę i chusteczkę zawiązaną pod brodą. Druga kobieta, z lewej strony zdjęcia, ustawia snopek. Jest w jasnej, odświętnej sukience, ma upięte włosy. Jej strój wskazuje raczej na okazjonalne uczestniczenie w żniwach. Przy tej kobiecie stoi małe dziecko w kapelusiku (zsuniętym na tył głowy) i letnim, jasnym ubranku. W środku zdjęcia widoczny jest chłopiec, około dziesięcioletni, w kaszkiecie i jasnej koszuli z długimi rękawami oraz w krótkich spodenkach. Jego strój sugeruje, że pomaga przy żniwach. W tle widać drewniane zabudowania wsi, kryte słomą. Według właścicielki zdjęcia przedstawia ono żniwa w Irządzach.
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Maria Milejska-Czaja z Zawadzkiego, pow. strzelecki, woj. opolskie.
Nr kat. 160-1
Rok i miejsce wykonania: sierpień 1942 r., Dziekanowice, gm. Łubowo, pow. gnieźnieński, woj. wielkopolskie.
Fotografia przedstawia trzy damsko-męskie pary żniwiarzy i dwójkę dzieci oraz kozę, stojących w polu. Mężczyźni trzymają w dłoniach kosy zaopatrzane w specjalne kabłąki – podbieraki, które zapobiegają rozsypywania się koszonego zboża. Kobiety są ubrane w fartuchy robocze i bluzki, na głowach chustki mają zawiązane z tyłu. Mężczyźni są w roboczych strojach i nakryciach głowy: dwóch w kaszkietach, jeden w kapeluszu. Dziewczynki (w wieku około trzechpięciu lat) mają na sobie bluzki i spódniczki. Na pierwszym planie zdjęcia widoczna biała koza. W tle łany zboża. Według nadawczyni zdjęcia przedstawia ono żniwa odbywające się na polu Niemca we wsi Dziekanowice, do której jej dziadkowie wraz z córkami zostali przesiedleni ze wsi Łubowo, kiedy ich gospodarstwo zajęli Niemcy. Widoczna na zdjęciu koza była w czasie okupacji jedyną żywicielką rodziny; szczególnie pomogła w wyżywieniu dzieci. Jedna z wspomnianych dziewczynek to matka nadawczyni zdjęcia, Krystyna.
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Ewa Krupieńczyk z Jankówka, pow. gnieźnieński, woj. wielkopolskie.
Nr kat. 188-6
![Rok i miejsce wykonania: 1935 lub 1936 r., Świniuchy na Wołyniu (obecnie Ukraina).
Fotografia przedstawia grupę ludzi stojących w jednym rzędzie, podczas żniw. Na pierwszym planie widoczna postawna kobieta w średnim wieku – w prawej ręce trzyma sierp, a w lewej zżęte zboże. Po jej prawej stronie stoi nieco schylona młoda kobieta. Dalej widać najstarszą, mizernie wyglądającą kobietę w chusteczce nasuniętej na czoło i zawiązanej pod brodą. Za nią jest jeszcze jedna osoba, słabo widoczna. Na drugim planie znajduje się młody mężczyzna, starannie ubrany, bez nakrycia głowy. Z prawej strony kadru stoi około dziewięcioletni chłopiec, z zarzuconym na ramię snopkiem.
Jest w jasnej koszuli z długimi rękawami i w długich spodniach. Według nadawczyni zdjęcia przedstawia ono żniwa we wsi Świniuchy na Wołyniu. Mieszkańcy wsi Świniuchy w większości zginęli w lipcu 1943 r., w czasie „rzezi wołyńskiej” [zob: Wieś Świniuchy na Wołyniu, 15.06.2024].
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Halina Ostrowska z Krosna, pow. Krosno, woj. podkarpackie.
Nr kat. 196-3](https://fpiaepan.pl/etnoalbum/wp-content/uploads/2024/10/125.png)
Rok i miejsce wykonania: 1935 lub 1936 r., Świniuchy na Wołyniu (obecnie Ukraina).
Fotografia przedstawia grupę ludzi stojących w jednym rzędzie, podczas żniw. Na pierwszym planie widoczna postawna kobieta w średnim wieku – w prawej ręce trzyma sierp, a w lewej zżęte zboże. Po jej prawej stronie stoi nieco schylona młoda kobieta. Dalej widać najstarszą, mizernie wyglądającą kobietę w chusteczce nasuniętej na czoło i zawiązanej pod brodą. Za nią jest jeszcze jedna osoba, słabo widoczna. Na drugim planie znajduje się młody mężczyzna, starannie ubrany, bez nakrycia głowy. Z prawej strony kadru stoi około dziewięcioletni chłopiec, z zarzuconym na ramię snopkiem. Jest w jasnej koszuli z długimi rękawami i w długich spodniach. Według nadawczyni zdjęcia przedstawia ono żniwa we wsi Świniuchy na Wołyniu. Mieszkańcy wsi Świniuchy w większości zginęli w lipcu 1943 r., w czasie „rzezi wołyńskiej” [zob: Wieś Świniuchy na Wołyniu, 15.06.2024].
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Halina Ostrowska z Krosna, pow. Krosno, woj. podkarpackie.
Nr kat. 196-3
![Rok i miejsce wykonania: 1925 r., Węglówka, gm. Wiśniowa, pow. myślenicki, woj. małopolskie. Fotografia przedstawia zbiórkę siana na górskim stoku. Na pierwszym planie widać kobietę i dwóch chłopców w kaszkietach, ładujących zagrabione przez kobietę siano na drewniany wóz zaprzężony w dwa woły. Przy wozie stoi mężczyzna w kapeluszu. W tle widać gęsty las.
Według relacji nadawczyni zdjęcia zostało ono wykonane: „W roku 1925 na stoku góry Łysiny /900 m n.p.m./ w Beskidzie Wyspowym, we wsi Węglówka. Na Łysinie (Lubomirze) znajdowała się stacja obserwatorium astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie młody wówczas astronom Lucjan Orkisz dokonał odkrycia pierwszej polskiej komety. Na pierwszym planie zdjęcia widać gospodynię stacji” (pisownia oryginalna). [zob: Węglówka – Obserwatorium astronomiczne, 17.06.2024; Obserwatorium astronomiczne im. T. Banachiewicza, 17.06.2024 r.].
Autor zdjęcia: Lucjan Orkisz, dwudziestopięcioletni wówczas astronom, asystent UJ.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: A. Antoszewska z Wadowic, pow. wadowicki, woj. małopolskie.
Nr kat. 207-2](https://fpiaepan.pl/etnoalbum/wp-content/uploads/2024/10/126.png)
Rok i miejsce wykonania: 1925 r., Węglówka, gm. Wiśniowa, pow. myślenicki, woj. małopolskie.
Fotografia przedstawia zbiórkę siana na górskim stoku. Na pierwszym planie widać kobietę i dwóch chłopców w kaszkietach, ładujących zagrabione przez kobietę siano na drewniany wóz zaprzężony w dwa woły. Przy wozie stoi mężczyzna w kapeluszu. W tle widać gęsty las. Według relacji nadawczyni zdjęcia zostało ono wykonane: „W roku 1925 na stoku góry Łysiny /900 m n.p.m./ w Beskidzie Wyspowym, we wsi Węglówka. Na Łysinie (Lubomirze) znajdowała się stacja obserwatorium astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie młody wówczas astronom Lucjan Orkisz dokonał odkrycia pierwszej polskiej komety. Na pierwszym planie zdjęcia widać gospodynię stacji” (pisownia oryginalna). [zob: Węglówka – Obserwatorium astronomiczne, 17.06.2024; Obserwatorium astronomiczne im. T. Banachiewicza, 17.06.2024 r.].
Autor zdjęcia: Lucjan Orkisz, dwudziestopięcioletni wówczas astronom, asystent UJ.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: A. Antoszewska z Wadowic, pow. wadowicki, woj. małopolskie.
Nr kat. 207-2
Rok i miejsce wykonania: 1928 r., Strzyżewo, gm. Zbąszyń, pow. nowotomyski, woj. wielkopolskie.
Fotografia przedstawia grupę żniwiarzy: cztery kobiety, czterech mężczyzn i niemowlę. Uwaga wszystkich, z wyjątkiem najstarszego mężczyzny patrzącego na fotografa, skupiona jest na dziecku, ubranym w jasne śpioszki i czapeczkę. Żniwiarze siedzą; jeden mężczyzna leży na słomie rozłożonej pomiędzy snopkami zboża ułożonymi w kopki. W dłoniach trzymają chleb lub placek wiejski oraz kubki, do których z białego dzbana kobieta siedząca z prawej strony kadru nalewa jakiś napój. Kobiety są w strojach roboczych: w ciemnych spódnicach i koszulach z długimi rękawami, na głowach mają chusteczki zawiązane z tyłu. Mężczyźni w jasnych koszulach, na których noszą kamizelki lub marynarki. Jeden jest bez nakrycia głowy, drugi ma kapelusz, a pozostali – kaszkiety. Według nadawcy zdjęcia przedstawia ono żniwa u nauczyciela Jana Tomińskiego we wsi Strzyżewo. Osoby widoczne na zdjęciu to rodzina nauczyciela.
Autor zdjęcia: Edward Tomiński (zob.: Patron szkoły E. Tomiński, 10.09.2024).
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłał: Wojciech Chałupka z Wolsztyna, pow. wolsztyński, woj. wielkopolskie.
Nr kat. 230-14
![Rok i miejsce wykonania: 1944 r., Dobrowola, gm. Borzechów, pow. lubelski, woj. lubelskie.
Fotografia przedstawia grupę młodych kobiet pracujących na kolanach w polu. Towarzyszą im cztery dziewczynki i dwóch starszych chłopców. Po lewej i prawej stronie kadru siedzą dziewczynki z warkoczami. Są bez butów. Dziewczynka po prawej ma w dłoniach jakąś robótkę. Kobiety są w strojach roboczych, na głowach mają jasne chusty zawiązane pod brodami. Nieco za nimi stoją dwaj chłopcy w kaszkietach, trzymający w rękach motyki. Obok nich stoją małe dziewczynki. Zgodnie z dołączonym przez nadawcę zdjęcia opisem: „zdjęcie wykonano […] w 1944 roku przy pieleniu buraków, z lewej strony z boku siedzi moja mama, ale z robótką ręczną, bo jak mi opowiadała przyszła tylko zrobić zdjęcie, przy pieleniu buraków nie pomagała. Obok mamy ten młody chłopiec z motyką, to mamy brat Zdybel Marian i moja babcia, ludzie z wioski” (pisownia orygnalna).
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Elżbieta Filipek z Lublina, woj. lubelskie.
Nr kat. 231-7](https://fpiaepan.pl/etnoalbum/wp-content/uploads/2024/10/128.png)
Rok i miejsce wykonania: 1944 r., Dobrowola, gm. Borzechów, pow. lubelski, woj. lubelskie.
Fotografia przedstawia grupę młodych kobiet pracujących na kolanach w polu. Towarzyszą im cztery dziewczynki i dwóch starszych chłopców. Po lewej i prawej stronie kadru siedzą dziewczynki z warkoczami. Są bez butów. Dziewczynka po prawej ma w dłoniach jakąś robótkę. Kobiety są w strojach roboczych, na głowach mają jasne chusty zawiązane pod brodami. Nieco za nimi stoją dwaj chłopcy w kaszkietach, trzymający w rękach motyki. Obok nich stoją małe dziewczynki. Zgodnie z dołączonym przez nadawcę zdjęcia opisem: „zdjęcie wykonano […] w 1944 roku przy pieleniu buraków, z lewej strony z boku siedzi moja mama, ale z robótką ręczną, bo jak mi opowiadała przyszła tylko zrobić zdjęcie, przy pieleniu buraków nie pomagała. Obok mamy ten młody chłopiec z motyką, to mamy brat Zdybel Marian i moja babcia, ludzie z wioski” (pisownia orygnalna).
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Elżbieta Filipek z Lublina, woj. lubelskie.
Nr kat. 231-7
Rok i miejsce wykonania: brak danych.
Fotografia przedstawia cztery osoby i małą dziewczynkę w czasie kopania ziemniaków. Z lewej strony stoi młody mężczyzna w furażerce i mundurze, z motyką w ręce. Dalej widoczni: młoda kobieta w stroju roboczym, w chustce zawiązanej pod brodą, a także dwóch młodych mężczyzn w strojach roboczych i kaszkietach na głowie. Obok nich stoi mała dziewczynka w sukience, ciepłej kamizelce i w chusteczce na głowie. Na pierwszym planie widać dwa duże, plecione kosze stojące przy ścieżce. Na drugim planie widoczne jeszcze jedno dziecko – nastolatek z rękami uniesionymi do góry. Nieco w tyle, z prawej strony zdjęcia – pasące się krowy. W tle widać zabudowania gospodarcze, zagajnik brzozowy, łąki.
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłał: Piotr Rudnicki z Nowej Soli, pow. nowosolski, woj. lubuskie.
Nr kat. 232-33
Rok i miejsce wykonania: brak danych.
Fotografia przedstawia czterech mężczyzn, kobietę i małe, kilkuletnie dziecko, w polu podczas wykopywania ziemniaków. Dorośli mają w rękach narzędzia– motyki, którymi rozkopują skiby ziemi. Na pierwszym planie widać wyplatane kosze zapełnione ziemniakami oraz dziecko przytulone do nogi drugiego z mężczyzn po prawej stronie. Mężczyźni ubrani są w odzież roboczą i mają kaszkiety na głowach. Kobieta ma na sobie białą bluzkę, spódnicę i chustkę na głowie.
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłał: Piotr Rudnicki z Nowej Soli, pow. nowosolski, woj. lubuskie.
Nr kat. 232-34
Rok i miejsce wykonania: okres I wojny światowej, Podole, obecnie Ukraina.
Fotografia przedstawia grupę ludzi, wśród nich kobietę, mężczyznę i kilkoro dzieci, stojących z wiadrami wokół pompy wodnej przy wiejskiej drodze. Wodę pompuje około dziesięcioletni chłopiec, a ludzie podstawiają swoje wiadra. Wszyscy ubrani są w podniszczoną, codzienną odzież. Całość otoczenia sprawia wrażenie ubogiego. W tle widać nieduży dom z drewnianym ogrodzeniem. Otoczenie wokół pompy jest błotniste.
Autor zdjęcia: Mikołaj Bogdanowicz, ojciec nadawcy (więcej informacji o autorze zdjęcia zob. opis fotografii 233A-187).
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłał: Stanisław Bogdanowicz z Otwocka, pow. otwocki, woj. mazowieckie.
Nr kat. 233A-127
Rok i miejsce wykonania: lato 1929 r., Białobrzegi, gm. Białobrzegi, pow. łańcucki, woj. podkarpackie.
Fotografia przedstawia pięć kobiet w różnym wieku, mężczyznę i siedmioro dzieci, w tym niemowlę. Grupa stoi na podwórzu przed wiejskim domem krytym strzechą. Na ziemi przed ludźmi poukładane są różne gospodarskie narzędzia oraz naczynia. Przed mężczyzną leży dzieża, a on wspiera się na stylu od łopaty. Obok niego stoi dziewczynka w jasnej bluzce i spódniczce oraz chłopiec, który trzyma drewnianą dziecięcą zabawkę. Widoczny jest tylko jej przód, ale przypomina hulajnogę. W środku grupy siedzi najstarsza kobieta, trzymająca w dłoniach trudny do rozpoznania przedmiot. Wszyscy ubrani są w skromną, codzienną odzież. Jedna z kobiet ma na głowie kaszkiet, pozostałe noszą chustki zawiązane z tyłu głów, z wyjątkiem najstarszej, która zawiązała ją pod brodą. Dzieci są bez obuwia. Niemowlę w białej koszulce trzyma na rękach uśmiechnięta kobieta. Jedno z młodszych dzieci wspięło się na drewno ułożone wzdłuż ścian domu (zapewne zgromadzone na opał). Według relacji nadawczyni zdjęcia przedstawia ono: „spotkanie w porze obiadowej na podwórzu u sąsiadów Wojnarów. Gospodynią tam była znana i lubiana w okolicy kobieta (na zdjęciu najstarsza kobieta obierająca kartofle). Obok niej w kaszkiecie stoi jej córka Kasia – krawcowa, sito trzyma druga córka Zośka. Jedyny mężczyzna, widoczny z lewej strony kadru, to kolejny sąsiad, a jego żona trzyma na rękach najmłodszą córeczkę Zosię. Młoda dziewczyna z sitem w ręce wyjechała na roboty do Francji i do kraju już nie wróciła. Dzieci żyją wszystkie oprócz małego blondynka na samym przodzie. Utopił się w czasie kąpieli w Wisłoku w czasie okupacji niemieckiej” (pisownia oryginalna).
Autor zdjęcia: Franciszek Kulpa, ojciec nadawczyni. Dzięki niej dowiadujemy się więcej o Franciszku Kulpie. Był on fotografem chłopskim okresu międzywojennego. Pracował jako organista kościelny, a także kierował lokalną orkiestrą dętą. Z czasem jego prawdziwą pasją stała się fotografia. Wiele zdjęć zrobił starym aparatem na drewnianym statywie, niekiedy używał samowyzwalacza. Szczególnie lubił robić zdjęcia okazjonalne dzieciom z okolicznych wsi.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Danuta Drumlewska z Opola, woj. opolskie.
Nr kat. 250-2
Rok i miejsce wykonania: lato 1927 r., Białobrzegi, gm. Białobrzegi, pow. łańcucki, woj. podkarpackie.
Fotografia przedstawia grupkę dzieci bawiących się nad małym, wiejskim stawem. W wodzie stoją cztery dziewczęta (nastolatki), ubrane w białe fartuszki, a na brzegu siedzi około siedmioletnia dziewczynka w białej, prostej sukience. Towarzyszą jej dwa chłopcy, wyglądający na bliźnięta; są ubrani w białe koszulki oraz spodenki. Po drugiej stronie stawu, na ławeczce przed płotem siedzi dwoje starszych ludzi. W tle widać dom i zabudowania gospodarcze. Według nadawczyni zdjęcia przedstawia ono dziewczęta stojące w wodzie, które płuczą jarzyny, oraz dzieci siedzące na trawie i starców wypoczywających przed domem. Ona sama znajduje się wśród dzieci (pierwsza dziewczynka z lewej).
Autor zdjęcia: Franciszek Kulpa, ojciec nadawczyni (więcej informacji o autorze zdjęcia zob. opis fotografii 250-2).
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Danuta Drumlewska z Opola, woj. opolskie.
Nr kat. 250-12
Rok i miejsce wykonania: 1936 r., Ropa, gm. Ropa, pow. gorlicki, woj. małopolskie.
Fotografia przedstawia dwie uśmiechnięte kobiety, stojące po kolana w wodzie i piorące bieliznę. Pomaga im około ośmioletni chłopiec. Kobiety ubrane są w jasną, letnią odzież oraz fartuchy. Obok nich w rzece stoi szerokie wiadro z mokrymi rzeczami oraz kosz z bielizną do prania. Na odwrocie zdjęcia napis: „Pranie bielizny we wsi Ropa w rzece Ropa przez siostry mojego taty Marysi i Heli Kusiak 1936 rok” (pisownia oryginalna).
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Maria Antosińska z d. Kasiak z Otmuchowa, pow. nyski, woj. opolskie.
Nr kat. 257-11
Rok i miejsce wykonania: 1940 r., Dłużec, gm. Wolbrom, pow. olkuski, woj. małopolskie.
Fotografia przedstawia około dwunastoletnią dziewczynkę, stojącą na polnej drodze z dwiema krowami na postronkach (łańcuchach). Za krowami stoi wóz, na którym siedzą trzy dziewczyny. Jest zaprzężony w czarnego konia; obok wozu, na miedzy, stoi jeszcze dwóch młodych mężczyzn Po prawej stronie widać sylwetkę chłopca w kaszkiecie oraz krótkich spodenkach (fotografia nie obejmuje go w całości). W tle widoczne łany zbóż i zagajnik. Na odwrocie zdjęcia napis: „Zdjęcie zrobione w roku 1940, wieś Dłużec, pow. Olkusz. Dziewczynka pasąca krowy po lekcjach”.
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Michalina B. ze Strzemieszyc-Dąbrowy Górniczej, pow. Dąbrowa Górnicza, woj. śląskie.
Nr kat. 276-1
Rok i miejsce wykonania: 1944 r., Wylatowo, gm. Mogilno, pow. mogileński, woj. kujawsko-pomorskie.
Fotografia przedstawia podwórko przed warsztatem kowalskim, z jego pracownikami oraz małym chłopcem i różnymi narzędziami. Przed uwidocznioną na zdjęciu maszyną (żniwiarką) stoi mężczyzna z kilkuletnim chłopcem. W drzwiach warsztatu stoi drugi mężczyzna w roboczym fartuchu. Za nim widać wiszące na wieszaku podkowy różnej wielkości. W tle, po prawej i lewej stronie, stoją rozmaite sprzęty gospodarcze o niejasnym przeznaczeniu (prawdopodobnie przywiezione do naprawy). Nad bramą do warsztatu znajduje się szyld z napisem: „Mistrz Kowalski St. Kaszyński”. Wewnątrz budynku, w zacienieniu, stoi jeszcze jeden, słabo widoczny mężczyzna. Na odwrocie zdjęcia napis: „Warsztat męża, Stefana Kaszyńskiego z firmą. Przy żniwiarce zbóż uczeń z najmłodszym synkiem. Fotka z 1944 roku, Wylatowo” (pisownia oryginalna).
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Maria Kaszyńska z Wylatowa, pow. mogileński, woj. kujawsko-pomorskie.
Nr kat. 285-35
Rok i miejsce wykonania: brak danych.
Fotografia przedstawia pracę przy sadzeniu ziemniaków, wykonywaną przez cztery osoby: mężczyznę i trzech chłopców (około dziesięcioletnich). Na pierwszym planie widoczny koń zaprzężony do pługa, który robi bruzdy do sadzenia ziemniaków. Za pługiem stoi mężczyzna w codziennym ubraniu i kaszkiecie, który trzyma w rękach pług, a lejce ma zarzucone na ramiona. Za nim idzie dwóch chłopców. Każdy ma duży, pleciony kosz z ziemniakami. Trzeci chłopiec stoi przy wozie (fotografia uchwyciła jego sylwetkę jedynie częściowo). W rękach też trzyma kosz. Wokół widać łagodne pagórki wiosennych, pustych jeszcze pól; w oddali linia lasu. Zdjęcie zrobiono w słoneczny dzień.
Autor zdjęcia: nieznany. Zdjęcie nadesłał: brak danych.
Nr kat. 321-1
Rok i miejsce wykonania: brak danych.
Fotografia przedstawia trzy młode kobiety przy kopaniu ziemniaków wraz z towarzyszącą im około trzyletnią dziewczynką. Kobiety ubrane są w codzienne ubrania: zapinane bluzki z baskinką, ciemne spódnice, fartuchy i wzorzyste chustki zawiązane z tyłu głów. Pozują do zdjęcia wyprostowane, wspierając się na motykach. Jedna patrzy w bok, dwie patrzą na fotografa. Dziewczynka w jasnym ubranku, stojąca przed nimi (widoczna tylko do pasa), zadziera głowę do góry i spogląda na fotografa. Z lewej strony zdjęcia widoczny jest fragment domu. W tle drzewa już bez liści oraz linia lasu.
Autor zdjęcia: nieznany. Zdjęcie nadesłał: brak danych.
Nr kat. 335-1
W relacji z przyrodą
Rok i miejsce wykonania: luty 1927 r., Kretki Małe, gm. Osiek, pow. brodnicki, woj. kujawsko-pomorskie.
Fotografia przedstawia chłopca prowadzącego na sznurku białą owcę. Chłopiec ma około ośmiu lat. Ubrany jest zimowo, w kaszkiecie. Idzie ścieżką wydeptaną w śniegu. W tle widać drewniane zabudowania gospodarcze. Na zdjęciu wyraźnie widać cień osoby, która robiła zdjęcie. Według relacji właścicielki zdjęcia sfotografowany chłopiec, to A. Skrzyński z owcą o imieniu Basia.
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Anna Witkowska z Rusinowa, pow. rypiński, woj. kujawsko-pomorskie.
Nr kat. 28-7
Rok i miejsce wykonania: 1943 r., Rumienica, gm. Lubawa, pow. iławski, woj. warmińsko-mazurskie.
Fotografia przedstawia około sześcioletniego chłopca siedzącego okrakiem na koniu. Zdjęcie wykonane zostało na tle zabudowań gospodarczych krytych strzechą. Według właścicielki zdjęcia przedstawia ono gospodarstwo rodziców jej matki.
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Agnieszka Limańska z Rybna, pow. działdowski, woj. warmińsko-mazurskie.
Nr kat. 117-1
Rok i miejsce wykonania: brak danych.
Fotografia przedstawia mężczyznę trzymającego za uzdę konia, na którym siedzi jasnowłosa dziewczynka. Koło nich biega czarno-biały pies. Dziewczynka ma krótko ścięte włosy („na pazia”), jest w ciemnej sukience z białym kołnierzykiem, na stopach ma skarpetki i buty. Mężczyzna jest w codziennym stroju: jasnej koszuli z podwiniętymi rękawami, spodniach wpuszczonych w wysokie buty i w kaszkiecie. W tle widać niskie zabudowania gospodarcze kryte strzechą. Według informacji darczyńcy fotografia przedstawia F. Pichera przy chlewni, z koniem, na którym siedzi jego najstarsza córka Lucyna.
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłał: Sławomir Picher z Białej, pow. kaliski, woj. wielkopolskie.
Nr kat. 48-12
Rok i miejsce wykonania: 1931 lub 1932 r., Pawłów (prawdopodobnie gm. Rejowiec Fabryczny, pow. chełmski, woj. lubelskie).
Fotografia przedstawia dorożkę stojącą na obszernym podwórzu gospodarstwa. Jest zaprzężona w tylko jednego konia, trzymanego za uzdę przez elegancko ubranego mężczyznę w kapeluszu. Obok dorożki stoi drugi mężczyzna, także w kapeluszu, wspierając nogę na szprysze drewnianego koła. Po podwórzu chodzą trzy czarno-białe krowy, trzy świnie oraz kury. Zdjęcie zrobione zostało na tle budynku gospodarczego stanowiącego jeden bok podwórza – drugi jego bok wyznacza drewniane ogrodzenie, zrobione ze sztachet. Z relacji nadawczyni zdjęcia wynika, że fotografię wykonano podczas wizyty jej dziadków, państwa Kluczów, u państwa Pawłowskich. Panowie Klucz i Pawłowski byli nauczycielami w wiejskich polskich szkołach: pan Pawłowski we wsi Pawłów, dziadek właścicielki zdjęcia – w Rejowcu. Fotografię wykonano na podwórzu domu nauczyciela z Pawłowa.
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Joanna Malinowska ze Żnina, pow. żniński, woj. kujawsko-pomorskie.
Nr kat. 77-1
Rok i miejsce wykonania: 1943 r., Rumienica, gm. Lubawa, pow. iławski, woj. warmińsko-mazurskie.
Fotografia przedstawia mężczyznę z dwójką chłopców w wieku około sześciu i dwunastu lat. Stoją na podwórzu z dwoma końmi i źrebakiem. Młodszy z chłopców głaszcze źrebaka. W tle widać zabudowania gospodarcze kryte strzechą. Według właścicielki zdjęcia przedstawia ono gospodarstwo rodziców jej matki.
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Agnieszka Limańska z Rybna, pow. działdowski, woj. warmińsko-mazurskie.
Nr kat. 117-5
Rok i miejsce wykonania: ok.1930-35 r., Chorośnica, Podole, obwód lwowski, Ukraina.
Fotografia przedstawia dwie bardzo młode oraz dwie starsze kobiety (ich matki?). Młodsze mają krótko ostrzyżone włosy („na pazia”), są w strojach codziennych i nie mają obuwia. Jedna z nich (po lewej stronie zdjęcia) trzyma duże, okrągłe naczynie (być może sito), z którego bierze karmę dla kur wydziobujących coś przed nią. Druga młoda kobieta trzyma na sznurach dwie krowy. Starsze kobiety także są w codziennych ubraniach, ale dodatkowo mają buty. Pośrodku, między kobietami, stoi dorodna świnia. W tle widać okazałe zabudowania gospodarcze.
Autor zdjęcia: Wanda Lebiedzińska
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Aleksandra Gancarz z Andrychowa, pow. wadowicki, woj. małopolskie.
Nr kat. 125-19
Rok i miejsce wykonania: 1947 r., Radnica, pow. krośnieński, woj. lubuskie.
Fotografia przedstawia dwóch chłopców w wieku około czterech i ośmiu lat. Obok nich widoczne cielak oraz koza. Zdjęcie wykonano na podwórzu, w tle widać zabudowania gospodarcze. Według właściciela zdjęcia przedstawia ono dwóch chłopców, którzy pędzą cielaczka i kozę na pastwisko.
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłał: Grzegorz Mancewicz z Katrynki, pow. białostocki, woj. podlaskie.
Nr kat. 139-11
Rok i miejsce wykonania: brak danych. Fotografia ukazuje dwóch mężczyzn i około pięcio-sześcioletniego chłopca. Przedstawia wesołą sytuację, kiedy na jednym koniu siedzą dwie osoby: chłopiec i jeden z dorosłych mężczyzn. Chłopiec siedzi okrakiem, klasycznie, mając przed sobą głowę konia, gdy tymczasem mężczyzna siedzi tyłem do chłopca, mając przed sobą koński zad, i trzyma się ogona. Koń jest trzymany za uzdę przez drugiego mężczyznę. Wszyscy są odświętnie ubrani, jednak chłopiec nie ma butów. Zdjęcie zrobiono latem, w plenerze, wśród łąk. Z lewej strony widoczne są drzewa; w oddali, nieco z prawej strony zdjęcia – zabudowania.
Autor zdjęcia: nieznany. Nadesłał/nadesłała: brak danych.
Nr kat. 141-2
Rok i miejsce wykonania: 1946 r., Chrośnica, gm. Zbąszyń, pow. nowotomyski, woj. wielkopolskie.
Fotografia przedstawia grupę dziewcząt w białych bluzkach i ciemnych spódniczkach, pracujące na poletku. Niektóre grabią, inne pielą grządki, a jedna z nich z konewką podlewa rośliny. Po prawej stronie zdjęcia widać kobietę zaganiającą gęsi. W tle widoczne zabudowania gospodarcze i drewniany płot. Według nadawczyni zdjęcia przedstawia ono wiosenne prace w szkolnym ogródku w Chrośnicy. Wśród uwiecznionych osób znajduje się mama właścicielki zdjęcia – drobna blondynka z grabiami, druga od lewej strony zdjęcia. Kobieta pędząca gęsi to wychowawczyni, Anna Siwińska.
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Radosława Besińska z Chrośnicy, pow. nowotomyski, woj. wielkopolskie.
Nr kat. 148-9
Rok i miejsce wykonania: brak danych.
Fotografia przedstawia kilkunastoletniego chłopca trzymającego karego źrebaka za uzdę. Chłopiec ubrany jest w codzienny strój: ciemną bluzę i długie spodnie włożone do wysokich butów. Na głowie ma kaszkiet. Zdjęcie zrobiono na wiejskim podwórzu. W tle widać zabudowania gospodarcze kryte strzechą.
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłał: Piotr Rudnicki z Nowej Soli, pow. nowosolski, woj. lubuskie.
Nr kat. 232-64
Rok i miejsce wykonania: 1941 r., Karpno, gm. Lipnica, pow. bytowski, woj. pomorskie.
Fotografia przedstawia kobietę z kilkuletnią dziewczynką pośrodku dużego podwórza, w czasie karmienia drobiu. Kobieta ubrana jest w czarną suknię, dziewczynka tuli się do niej. Podwórze jest obszerne i błotniste, w tle widać szopę, a w oddali łąki. Według nadawczyni zdjęcia przedstawia ono jej babcię z córkę podczas karmienia drobiu.
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Barbara Zblewska z Leśna, pow. chojnicki, woj. pomorskie.
Nr kat. 204-21
Rok i miejsce wykonania: 25.05.1947 r., Wieszkowo, gm. Krzywiń, pow. kościański, woj. wielkopolskie.
Fotografia przedstawia mężczyznę trzymającego za uzdę dorodnego konia, na którym siedzi i salutuje około czteroletni chłopiec w rogatywce. Obok mężczyzny stoi drugi chłopiec w stroju komunijnym. Wszyscy są odświętnie ubrani. Według nadawcy zdjęcia przedstawia ono jego samego (chłopiec w stroju komunijnym) z młodszym bratem Józefem oraz ich ojcem, Tomaszem. Głównym powodem jego wykonania była przede wszystkim chęć utrwalenia konia, który został przysłany z USA przez stryja chłopców – Lecha. Nabył on konia w Pittsburghu i wysłał go statkiem do Gdyni, skąd ojciec nadawcy przywiózł zwierzę do Wieszkowa. Było to pod koniec stycznia 1947 roku. Zdjęcie zostało wysłane do USA, jako dowód, że koń dotarł do adresata. Na odwrocie zdjęcia napis: „Pamiątka z dnia 25 maja 1947 r. ofiaruje Jasiu i Józio swemu kuzynowi Edziowi” (pisownia oryginalna).
Autor zdjęcia: według nadawcy prawdopodobnie Stanisław Ciemnoczełowski.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłał: Jan Grzesinski z Krotoszyna, pow. krotoszyński, woj. wielkopolskie.
Nr kat. 343-18
Rok i miejsce wykonania: 17.08.1941 r., brak danych.
Fotografia przedstawia dwóch chłopców, trzymających za uzdy dwa duże konie i jednego źrebaka. Chłopcy mają na sobie skromną odzież: przykrótkie spodnie, podniszczone marynarki, białe koszule bez kołnierzyków; na głowach noszą kaszkiety. Zdjęcie zrobiono na podwórzu przed rozległym budynkiem gospodarczym. Według relacji nadawczyni zdjęcia przedstawia ono jej tatę, Władysława, gdy miał 15 lat, oraz jego brata Józefa w wieku 17 lat. Zdjęcie zostało zrobione przez ich kuzyna Józefa Mitkowskiego (z Sikorzyc) w rodzinnym domu ojca, na podwórku przed stajnią. Zrobiono je na prośbę brata ojca – Juliana (stryja właścicielki zdjęcia). Julian w wieku 19 lat (w kwietniu 1940 r.), został wywieziony na roboty przymusowe do Niemiec. W jednym z listów do rodziny prosił o przysłanie zdjęcia młodszych braci z jego ulubionymi końmi. Według relacji nadawczyni zdjęcia stryj wiedział, że Niemcy rekwirują konie i obawiał się, że i one zostaną zabrane. Jego przeczucia sprawdziły się – 19 stycznia 1945 roku konie zostały zabrane przez uciekających Niemców.
Autor zdjęcia: Józef Mitkowski, kuzyn osób uwiecznionych na fotografii.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Anna Kruk z Miechowic Małych, pow. tarnowski, woj. małopolskie.
Nr kat. 254-5
Sprawy publiczne,
stowarzyszenia wiejskie
![Rok i miejsce wykonania: wiosna-lato 1935 r., Brzostek, gm. Brzostek, pow. dębicki, woj. podkarpackie.
Zdjęcie zbiorowe członkiń (same dziewczęta i młode kobiety) z lokalnym opiekunem, księdzem Michałem Stępniem oraz siostrami zakonnymi. Wiele dziewcząt ubranych jest w stroje regionalne typu krakowskiego lub w białe bluzki i ciemne spódnice. Niektóre z nich mają kokardy zawiązane pod szyjami.
Na odwrocie zdjęcia napis: „1. Rok wykonania 1935, 2. Po poświęceniu sztandaru Stowarzyszenia Młodzieży w Brzostku, 3. Na zdjęciu członkowie wraz z księdzem M. Stępieniem”. Wspomniany kapłan był osobą niezwykłą, stąd też warto dopowiedzieć o nim kilka słów więcej.
Podczas I wojny światowej brał on aktywny udział w walkach o niepodległość, a w trakcie II – czynnie działał w konspiracji. Jako prefekt nauczał religii w szkołach w Brzostku, Nawsiu Brzosteckim i Woli Brzosteckiej. Prowadził też dwa Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej. W tym okresie, we współpracy z nauczycielkami wiejskimi, przygotowywał amatorskie przedstawienia teatralne, organizował konkursy i zabawy dla lokalnych społeczności. Na początku lat trzydziestych ufundowano sztandar SMP, z którym młodzież uczestniczyła w okolicznościowych procesjach. Dzięki staraniom księdza Stępienia Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży uzyskało zgodę na organizowanie spotkań w sali miejscowego Towarzystwa Zaliczkowego. Katecheta zorganizował także Krucjatę Eucharystyczną, dla której również ufundowano sztandar, poświęcony 4.10.1936 r. Sam był też jednym z jego fundatorów. Aktywnie angażował się w działania na rzecz młodzieży wiejskiej oraz organizował pomoc dla ubogich dzieci szkolnych. Znana jest opowieść, jakoby biednym dziewczynkom kupował sukienki z okazji Pierwszej Komunii Świętej, aby w ten wielki dla nich dzień nie czuły się gorsze od innych. [Informacja na podstawie artykułu ks. dr Bogdana Stanaszka (Stanaszek 2007)].
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych rodziny Lisowskich.
Nr kat. 68-1](https://fpiaepan.pl/etnoalbum/wp-content/uploads/2024/10/152.png)
Rok i miejsce wykonania: wiosna-lato 1935 r., Brzostek, gm. Brzostek, pow. dębicki, woj. podkarpackie. Zdjęcie zbiorowe członkiń (same dziewczęta i młode kobiety) z lokalnym opiekunem, księdzem Michałem Stępniem oraz siostrami zakonnymi. Wiele dziewcząt ubranych jest w stroje regionalne typu krakowskiego lub w białe bluzki i ciemne spódnice. Niektóre z nich mają kokardy zawiązane pod szyjami. Na odwrocie zdjęcia napis: „1. Rok wykonania 1935, 2. Po poświęceniu sztandaru Stowarzyszenia Młodzieży w Brzostku, 3. Na zdjęciu członkowie wraz z księdzem M. Stępieniem”. Wspomniany kapłan był osobą niezwykłą, stąd też warto dopowiedzieć o nim kilka słów więcej. Podczas I wojny światowej brał on aktywny udział w walkach o niepodległość, a w trakcie II – czynnie działał w konspiracji. Jako prefekt nauczał religii w szkołach w Brzostku, Nawsiu Brzosteckim i Woli Brzosteckiej. Prowadził też dwa Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej. W tym okresie, we współpracy z nauczycielkami wiejskimi, przygotowywał amatorskie przedstawienia teatralne, organizował konkursy i zabawy dla lokalnych społeczności. Na początku lat trzydziestych ufundowano sztandar SMP, z którym młodzież uczestniczyła w okolicznościowych procesjach. Dzięki staraniom księdza Stępienia Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży uzyskało zgodę na organizowanie spotkań w sali miejscowego Towarzystwa Zaliczkowego. Katecheta zorganizował także Krucjatę Eucharystyczną, dla której również ufundowano sztandar, poświęcony 4.10.1936 r. Sam był też jednym z jego fundatorów. Aktywnie angażował się w działania na rzecz młodzieży wiejskiej oraz organizował pomoc dla ubogich dzieci szkolnych. Znana jest opowieść, jakoby biednym dziewczynkom kupował sukienki z okazji Pierwszej Komunii Świętej, aby w ten wielki dla nich dzień nie czuły się gorsze od innych. [Informacja na podstawie artykułu ks. dr Bogdana Stanaszka (Stanaszek 2007)].
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych rodziny Lisowskich.
Nr kat. 68-1
Rok i miejsce wykonania: 1947 r., Gozdowo, gm. Gozdowo, pow. sierpecki, woj. Mazowieckie. Zdjęcie przedstawia członków Polskiego Czerwonego Krzyża zrzeszonych przy szkole podstawowej w Gozdowie. Jest to duża grupa młodzieży żeńskiej i męskiej. Pomiędzy młodzieżą siedzi troje nauczycieli: dwóch mężczyzn i kobieta, która trzyma sztandar. Na nim widoczny równoramienny krzyż i napis: „Młodzież PCK w Gozdowie”.
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłał: Sławomir Ruta z Zawad, pow. tomaszowski, woj. łódzkie.
Nr kat. 76-20
Rok i miejsce wykonania: brak danych. Zdjęcie przedstawia dużą grupę mężczyzn oraz kobietę i dwójkę dzieci wokół kawiarnianego stolika. Trzech z nich przytrzymuje rowery. Przy stoliku siedzi kobieta i dwóch innych mężczyzn. Pozostali stoją. Dzieci siedzą na ziemi i trzymają obręcze kół, służące im, jako zabawki do toczenia. Na stoliku widoczna butelka i kufle z ciemnym napojem, być może piwem. Mężczyźni są w eleganckich strojach i kaszkietach lub kapeluszach. Kobieta ma na sobie suknię z białym żabotem. Jeden z mężczyzn ma przewieszony przez kierownicę roweru wianek z kwiatów.
Autor zdjęcia: nieznany. Nadesłał/nadesłała: brak danych.
Nr kat. 85-2
Rok i miejsce wykonania; 1938 r., Prandocin, gm. Słomniki, pow. krakowski, woj. małopolskie. Zdjęcie przedstawia grupę dziewcząt wykonujących proste ćwiczenie w pozycji stojącej. Znajdują się na podwórzu przed jakimś budynkiem. Zachowują regularne odstępy między sobą. Ubrane są w spódniczki i bluzy, podobne do mundurka szkolnego lub harcerskiego. Większość ma krótko ścięte włosy („na pazia”), pozostałe noszą je związane w warkocze. Za dziewczętami widoczny jest elegancko ubrany nauczyciel.
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Halina Danilczyk z Krakowa, woj. małopolskie.
Rok i miejsce wykonania: zima, lata 30. XX wieku, Prandocin, gm. Słomniki, pow. krakowski, woj. małopolskie.
Fotografia przedstawia kilkudziesięcioosobową grupę chłopców, trzymających w rękach wyciągnięte do góry kartki. W tle widać podłużny, parterowy budynek z gankiem. Według nadawczyni zdjęcia przedstawia ono grupę dzieci szkolnych zgromadzonych przed starą szkołą w Prandocinie, w powiecie Miechowskim, prezentujących legitymacje przynależności do Kasy Stefczyka..
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Halina Danilczyk z Krakowa, woj. małopolskie.
Nr kat. 120-6
Rok i miejsce wykonania: 1930 r., Zalesie, gm. Raków, pow. kielecki, woj. świętokrzyskie.
Fotografia przedstawia drewniany wóz, zaprzężony w konia, na którym i wokół którego gromadzi się kilkadziesiąt osób, w tym dzieci. W tle widać zabudowania gospodarcze. Według nadawczyni zdjęcia przedstawia ono wycieczkę na Łysicę uczestników kursu społeczno-oświatowego dla przodowników Kół Związku Młodzieży Wiejskiej, który był zorganizowany w Zalesiu. Na odwrocie zdjęcia napis: „Wycieczka na Łysicę z 10-dniowego kursu Społeczno-Oświatowego dla przodowników Kół Młodzieży w Zalesiu w 1930 r.”
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Maria Milejska-Czaja z Zawadzkiego, pow. strzelecki, woj. opolskie.
Nr kat. 160-24
Rok i miejsce wykonania: 14.05.1931 r., Szczekociny, gm. Szczekociny, pow. zawierciański, woj. śląskie.
Fotografia przedstawia dużą grupę młodzieży w wieku od około czternastu do dwudziestu lat. Wszyscy są elegancko ubrani. Dziewczęta noszą jasne bluzki i spódnice, niekiedy też na głowach mają chustki zawiązane z tyłu. Chłopcy, także ci najmłodsi, ubrani są w marynarki, koszule z zawiązanymi krawatami i długie spodnie. W tle widoczny fragment murowanego, ceglanego budynku, z otwartymi oknami i sienią. Na odwrocie zdjęcia napis: „Zjazd Powiatowego Związku Młodzież Wiejskiej w Szczekocinach 14 maja 1931r.”
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Maria Milejska-Czaja z Zawadzkiego, pow. strzelecki, woj. opolskie.
Nr kat. 160-27
Rok i miejsce wykonania: 23-25.02.1939 r., Kalina-Rędziny, gm. Miechów, pow. miechowski, woj. małopolskie.
Fotografia przedstawia kilkudziesięcioosobową grupę młodych kobiet i mężczyzn pozujących na tle dużego, murowanego budynku. Wśród nich widać kilkoro dzieci. Osoby w dolnych rzędach, w tym jedna dziewczynka i dwóch chłopców, trzymają w rękach duże karty. Kilka osób trzyma książkę lub zeszyt. Wszyscy są starannie, odświętnie ubrani. Na odwrocie zdjęcia napis: „Kurs społecznościowo-oświatowy powiatowy w Kalinie Rędziny pow. miechowskiego dla Kół Młodzieży Wiejskiej „Wici” w dniach 23-25 II 1939 r.”
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Maria Milejska-Czaja z Zawadzkiego, pow. strzelecki, woj. opolskie.
Nr kat. 160-31
Rok i miejsce wykonania: wiosna 1932 r., Białobrzegi, gm. Białobrzegi, pow. łańcucki, woj. podkarpackie.
Fotografia przedstawia szesnastoosobowy męski zespół muzyczny, pozujący do zdjęcia z instrumentami dętymi oraz dwoma bębnami. Zdjęcie zrobiono na tle drewnianego budynku. Wśród członków zespołu znajduje się dwóch chłopców: jeden około siedmio-, a drugi dwunastoletni. Wszyscy ubrani są w odświętną odzież: garnitury i białe koszule z krawatami. Na dużym bębnie, stojącym pośrodku pierwszego rzędu, znajduje się napis: „Orkiestra w Białobrzegach”. Według nadawczyni zdjęcia przedstawia ono miejscową orkiestrę dętą, którą kierował jej ojciec Franciszek Kulpa – siedzący pośrodku mężczyzna z wąsami. Członkowie orkiestry to chłopcy i mężczyźni z Białobrzegów oraz sąsiednich wiosek, którzy przygrywali na uroczystościach wiejskich. Zdjęcie wykonano starym aparatem na drewnianym statywie z samowyzwalaczem. Jak podaje nadawczyni: „Ojciec ustawiał aparat, a potem dobiegał na swoje miejsce”. Zdjęcie zostało zrobione przed domem rodzinnym właścicielki zdjęcia w Białobrzegach.
Autor zdjęcia: Franciszek Kulpa, ojciec nadawczyni (więcej informacji o autorze zdjęcia zob. opis fotografii 250-2).
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Danuta Drumlewska z Opola.
Nr kat. 250-1
Rok i miejsce wykonania: brak danych.
Fotografia przedstawia grupę siedemnastu młodych kobiet i towarzyszącej im dwójki dzieci (w wieku około dwóch – pięciu lat). Część kobiet siedzi, a pomiędzy nimi, w środku, ustawione są dwie maszyny do szycia, na których widoczne są kawałki materiału. Niektóre kobiety trzymają w rękach swoje prace. Dwójka dzieci przypuszczalnie towarzyszy swoim mamom. Starsza dziewczynka również trzyma w ręce kawałek materiału, być może swojej „robótki”. Kobiety są starannie, odświętnie ubrane – podobnie dzieci, zwłaszcza starsza dziewczynka w kapelusiku z przypiętym kwiatem lub kokardą.
Autor zdjęcia: nieznany. Nadesłał/nadesłała: brak danych.
Nr kat. 334-1
Rok i miejsce wykonania: 1935 r., Miłocin (obecnie część Rzeszowa), pow. rzeszowski, woj. podkarpackie.
Fotografia przedstawia grupę młodzieży zgromadzoną przed okazałym, murowanym budynkiem; widoczne są ozdobne drzwi, a po ich bokach – fragmenty dwóch okien. W drugim rzędzie siedzi osiem najstarszych osób, w tym jedna dwudziestokilkuletnia kobieta. Jest ona elegancko ubrana i wyróżnia się na tle pozostałych (między innymi brakiem chusteczki na głowie). Wszystkie pozostałe kobiety i dziewczęta są elegancko ubrane w jasne bluzki i ciemne spódnice, a na głowach mają zawiązane z tyłu chustki. Męska młodzież jest ubrana w garnitury i białe koszule; część z nich ma krawaty. Dwie osoby wyróżniają się nakryciem głowy. Mężczyzna stojący w ostatnim rzędzie, pośrodku, ma na głowie rogatywkę (wojskową lub harcerską). Druga osoba, kobieta z prawej strony zdjęcia, ma na głowie nakrycie przypominające kapelusz skautowski. Według właścicielki zdjęcia fotografia przedstawia Stowarzyszenie Młodzieży z Handzlówki na wycieczce do Szkoły Rolniczej w Miłocinie k. Rzeszowa w 1935 r. Kobieta stojąca w pierwszym rzędzie, trzecia od prawej, to mama właścicielki zdjęcia – Julia z Wojnarów Magrysiowa.
Autor zdjęcia: nieznany.
Zdjęcie ze zbiorów prywatnych, nadesłała: Maria Magryś z Rzeszowa, pow. rzeszowski, woj. podkarpackie.
Nr kat. 336-18