Celem zadania jest opracowanie i publikacja wyników badań archeologicznych wyjątkowego w skali środkowoeuropejskiej obiektu o charakterze rezydencjonalno-administracyjnym odkrytym w obrębie osady hutniczej w Dąbrowie Górniczej-Łośniu (stan. 8), w latach 2005-2006.
Przez lata w badaniach nad metalurgią srebra i ołowiu odkryto i przebadano głównie wczesnośredniowieczne obiekty związane bezpośrednio z wytopem–piece hutnicze i ich otoczenie (Krudysz et al. 2007; Rozmus, Szmoniewski 2010; Rozmus 2014). W sezonie 2005-2006, w trakcie wykopalisk prowadzonych przez zespół pracowników Muzeum Miejskiego „Sztygarka”, pracujących pod kierownictwem dr hab. D. Rozmusa, na stanowisku nr 8 w dzielnicy Łosień, znaleziono pierwszy na ziemiach polskich obiekt (7/2005), który ma związek z warstwą administrującą średniowieczne huty łosieńskie (Rozmus 2015). Pomimo tego, iż nie ma on charakteru obronnego, został–podobnie jak niedaleki gródek stożkowaty w Starym Olkuszu oraz gródek w Krzykawce–zniszczony podczas zbrojnego napadu. Warto w tym miejscu wspomnieć, że 2006 r. na tej samej osadzie odkryto „skarb hutnika” składający się z ponad tysiąca srebrnych monet i ok. 2kg srebrnych siekańców i placków świeżo wytopionego srebra, który ukryto w okresie pomiędzy 1160–1165 AD (Rozmus et al. 2014).
Zadokumentowane ślady drewnianych belek i kamiennej podwaliny wskazują, że obiekt 7/2005, będący przedmiotem planowanego zadania, był drewnianym budynkiem wzniesionym w konstrukcji szkieletowej. W toku jego eksploatacji znaleziono blisko pięć tysięcy przedmiotów, w tym: fragmenty ceramiki (XII/XIII-XIV w.), zabytki metalowe, w tym: militaria (bełty kusz, ostrogi, fragment miecza), narzędzia górnicze i rolnicze, a także ostrogę z bodźcem gwiaździstym platerowaną srebrem i srebrny brakteat z głową byka. Warto nadmienić, że pod obstawą wejścia do piwnicy budynku odkryto czaszkę krowy (ofiara zakładzinowa), a w jego wypełnisku czaszkę konia (Rozmus 2015). Biorąc pod uwagę konstrukcję samego obiektu, luksusowe artefakty, jak i kontekst w obrębie osady, można przypuszczać, że należał on do przedstawiciela nadzoru górniczego. Badania reliktów drewnianych ścian budynku, wskazują że mógł on zostać wzniesiony już w końcu XII wieku, zaś jego kres przypada na zbrojny napad mający miejsce na przełomie XIII/XIV w. Analogiczne, XIII-wieczne budowle będące elementami średniowiecznej infrastruktury górniczo – hutniczej odkryto między innymi w Niemczech i Czechach (np. Sachsenburg–Treppenhauer, Schőnborn–Dreiwerden; Hrubý 2019). Rozpoznany archeologicznie ośrodek administracyjny w Dąbrowie Górniczej–Łośniu jest unikalnym przykładem istnienia infrastruktury budowlanej przeznaczonej dla potrzeb kadry administracyjnej nadzoru górniczego na trenie XII-XIII wiecznej Polski.
Dotychczasowe studia wykazały, że w rejonie olkuskim, już od XI w. występuje ogromna (w porównaniu z innymi częściami Polski) ilość ceramiki pokrytej barwną ołowianą glazurą (Bodnar et al. 2006, Auch 2016). Niewątpliwie stanowi ona wytwór rodzimego rzemiosła w pełni korzystającego z lokalnych zasobów zarówno środowiskowych, jak i wszelkich nowinek technologicznych znanych i wykorzystywanych przez górników-hutników. Lokacja miast na prawie niemieckim przynosi wiele zmian społeczno-gospodarczych obejmujących także garncarstwo, a kilku tysięczny zbiór ceramiki znaleziony w „łosieńskim dworze” doskonale je ilustruje. Z tego też względu stanowi niebywale cenne źródło do badań nad technologią garncarską regionu, które warto dokładnie przeanalizować i zbadać różnymi dostępnymi metodami. O ile w przypadku dużych ośrodków miejskich temat ceramiki późnośredniowiecznej jest stosunkowo dobrze poznany, o tyle XIII-XIV-wieczne garncarstwo „wiejskie”, zwłaszcza terenów pogranicza–w tym przypadku śląsko-małopolskiego–pozostaje wciąż zagadką. Badany zbiór, dotąd nie publikowany, wniesie zatem cenne i nowe informacje.
Dokładna analiza materiałów pozyskanych ze wspomnianego obiektu oraz ich publikacja w wolnym dostępie wprowadzi do obiegu naukowego zupełnie nową porcję wiedzy historycznej i archeologicznej związanej zarówno z tłem górnictwa i hutnictwa kruszcowego w średniowieczu, życiem codziennym ówczesnych ludzi, jak również znacząco poszerzy naszą wiedzę dotyczącą ówczesnego przemysłu będącego tak niezwykle ważnym czynnikiem umożliwiającym budowanie państwa i państwowości.
Literatura:
Auch M. 2016. Wczesnośredniowieczne naczynia szkliwione z terenu małopolski. Warszawa.
Bodnar. R., Krudysz L., Rozmus D., Szmoniewski B, 2006. Wczesnośredniowieczna ceramika szkliwiona z Dąb rowy Górniczej – Łośnia „Skarb Hutnika”. Zeszyty łosieńskie 1
Hrubý P. 2019. Metalurgickà produkčni sféra na Českomoravské vrchovinĕ v závĕru přemyslovské éry, Filozofická Fakulta 487, Brno.
Krudysz L., Rozmus D., Szmoniewski B. Sz. 2007. Badania archeologiczne wczesnośredniowiecznej osady hutniczej w Dąbrowie Górniczej – Łośniu, st. 8, woj. Śląskie, w roku 2005 i 2006, [w:] Badania Archeologiczne na Górnym Śląsku i okolicach w roku 2005-2006, E. Tomczak (ed.), Katowice, 99-109.
Rozmus D. 2014. Wczesnośredniowieczne zagłębie hutnictwa srebra i ołowiu na obszarach obecnego pogranicza Śląska i Małopolski (2 poł. XI– XII /XIII w.), Kraków.
Rozmus D. 2015 Nieznany średniowieczny „dwór” z przełomu XIII i XIV wieku z Dąbrowy Górniczej–Łośnia [w:] Dwory i dworki w kulturze regionu. Region – Edukacja – Kultura, nr 7/2015, 99–109.
Rozmus D., Szmoniewski Sz. B. 2010. Badania archeologiczne na wczesnośredniowiecznej osadzie produkcyjnej w Dąbrowie Górniczej-Łośniu (stan. 8), województwo śląskie, Badania archeologiczne na górnym śląsku i ziemiach pogranicznych w latach 2007-2008, E. Tomczak (ed.), Katowice, 133-140.
Partnerami Fundacji w realizacji niniejszego projektu są:
Muzeum Miejskie „Sztygarka” w Dąbrowie Górniczej
Głównymi realizatorami projektu są:
dr Sylwia Siemianowska,
dr hab. Dariusz Rozmus.
Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.
Finansowanie projektu:
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego,
Muzeum Miejskie „Sztygarka” w Dąbrowie Górniczej
